အူအတက္ေရာင္ ေရာဂါ (ေဒါက္တာေအာင္ခင္ဆင့္)

ဗိုက္နာတာ၊ ဗိုက္ေအာင့္တာ ဗိုက္ရဲ႕ညာ ဘက္ေအာက္ပိုင္း Right Iliacfossa ဆိုတဲ့ေနရာမွာ ဗိုက္နာရင္ ၊ ေအာင့္ရင္ေတာ့ ေယဘုယ် အားျဖင့္ Acute Appendicitis အူအတက္ေရာင္ေရာဂါ လို႕ ေခၚပါတယ္။ လူအမ်ားေခၚေ၀ၚၾကတာ ကေတာ့ အူအတက္ေပါက္ေရာဂါလို႕ အမ်ားက ေခၚၾက ပါ...တယ္။

ဗိုက္ညာဘက္နာတာအျပင္ ဗိုက္အေျမႇးပါးေရာင္တဲ့ လကၡဏာေတြလည္း ေတြ႕ရတယ္။ Sign of Peritonitis လို႕ေခၚပါတယ္။ အဲဒီ လကၡဏာေတြကေတာ့ -

(၁) ဗိုက္ညာဘက္နာတယ္ (PAIN)

(၂) အဖ်ား၀င္လာတယ္ (FEVER)

(၃) နာတဲ့ေနရာထိလိုက္ရင္ ပိုနာတယ္၊ TENDERNESS လို႕ေခၚတယ္။

(၄) နာတဲ့ေနရာကို အသာေလးဖိလိုက္ျပီး ရုတ္တရက္ဖိထားတာကို လႊတ္လိုက္ရင္ ပိုနာလာလို႕ လူနာက 'အမယ္ေလးဗ်'လို႕ ေအာ္ေတာ့ တာပါပဲ။ ဒီလိုနာတာမ်ိဳးကို REBOUND TENDERNESS လို႕ ေခၚပါတယ္။

(၅) ဗိုက္ဘယ္ဘက္က တင္းမေနဘဲ ညာဘက္က တင္းမာေနတယ္၊ RIGIDITY လို႕ေခၚပါတယ္။

(၆) ဆရာ၀န္ လူနာနားကပ္လိုက္ရင္ကိုပဲ မ်က္ႏွာက နာတဲ့ပုံသဏၭာန္ ျပလိုက္ပါတယ္။ CONSCIOUS
PAIN လို႕ေခၚပါတယ္။ GUARDING လို႕လည္း ေျပာၾကပါတယ္။

အထက္ပါ လကၡဏာေတြအားလံုးဟာ အူအတက္ေရာင္(အူအတက္ေပါက္) နာေတြရဲ႕ လကၡဏာေတြျဖစ္ေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ပါရေစ။

တိတိက်က် ေျပာလို႕မရပါ

အူအတက္ေရာင္ေရာဂါ ဟုတ္ ၊ မဟုတ္ကို တိတိက်က် ေျပာလို႕မရပါဘူး။ အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ -

(၁) အထက္ပါလကၡဏာေတြအားလံုးဟာ တစ္ေယာက္နဲ႕တစ္ေယာက္ မတူညီၾကပါဘဲ အမ်ိဳးမ်ိဳးျခား နားၾကလို႕ျဖစ္တဲ့ေရာဂါဟာလည္း အူအတက္ေပါက္ေရာဂါလို႕ တိတိက်က် မေျပာႏိုင္ပါဘူး။

(၂) အူအတက္ေရာင္ေရာဂါက အူသိမ္ေနရာ(ILEUM)နဲ႕ အူမၾကီး (CAEUM) တို႕ ေတြ႕ဆံုဆက္တဲ့ေနရာ မွာရွိလို႕ ဗိုက္ေရွ႕ပိုင္းမွာလည္း ရွိတတ္တယ္။ ေရွ႕မွာဆိုရင္ ဗိုက္ေရွ႕က သိပ္နာတတ္ပါတယ္။ ေနာက္ မွာေရာက္ေနခဲ့ရင္ ဗိုက္ေရွ႕မွာ မနာမေအာင့္ဘဲ ေနာက္ဘက္မွာ နာတတ္ေအာင့္တတ္ပါတယ္။

ဗိုက္ေနာက္ပိုင္းမွာ ေအာင့္ရင္၊ နာရင္ အူအတက္နာေအာင့္တယ္လို႕မထင္ဘဲ သည္းေျခအိတ္ထဲ ေက်ာက္ တည္တဲ့ေရာဂါေၾကာင့္ ေအာင့္တယ္ထင္တတ္တာရယ္၊ ေက်ာက္ကပ္ထဲက ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ေက်ာက္ေရာဂါတို႕နဲ႕ အူ အတက္ေပါက္ေရာဂါတို႕ မွားယြင္းကုသတတ္တဲ့အေၾကာင္း ေဆးပညာမွာ ဆိုရိုးစကားရွိပါတယ္။

ဗိုက္ခြဲျပီးမွ အူအတက္ေပါက္တာ မေတြ႕လို႕၊ မဟုတ္လို႕ မထူးပါဘူးဆိုျပီး အေျခအေနေကာင္းရင္ အူအ တက္ကို ျဖတ္ေတာက္လိုက္ တတ္ၾကပါတယ္။

အူအတက္ေပါက္တာဟုတ္၊ မဟုတ္ကိုေတာ့ အခုစမ္းသပ္စစ္ေဆးတဲ့ (FACILITY) စက္ေတြ ေပၚေနပါျပီ။ ဥပမာ - ULTRASOUND စမ္းသပ္စက္တို႕ျဖစ္ပါတယ္။

အဲဒီလို အာထရာေဆာင္းစက္ျဖင့္ ဖိစမ္းသပ္လိုက္တဲ့အခါမွာ လူနာက နာတယ္နာတယ္လို႕ထေအာ္တတ္ ပါတယ္။ စက္ကလည္း ေကာင္းမယ္၊ စမ္းသပ္တဲ့ဆရာ၀န္က လည္း ေတာ္မယ္ဆိုလို႕ရွိရင္ အူအတက္ေရာင္ တာ၊ ေပါက္ေန တာတို႕ကို ေကာင္းေကာင္း ျမင္ရ တယ္လို႕ ေျပာပါတယ္။ အဲဒီလို အူအတက္ေပါက္ျခင္း သိသိသာသာ သိသာရင္ေတာ့ ခြဲစိတ္ဖို႕ကို ခြဲစိတ္အထူးကုဆရာ၀န္ၾကီးတို႕က လုပ္ေပးၾက ပါတယ္။

အူအတက္မခြဲရင္ ဘာျဖစ္တတ္သလဲ

အူအတက္ေရာင္တာကို မခြဲစိတ္ဘူးဆိုပါရင္ ေနာက္ထပ္ ဘာေတြျဖစ္ႏိုင္ပါသလဲဆိုတာကို ကြၽန္ေတာ္ေျပာျပရပါေတာ့မယ္။

အူအတက္ေရာင္တာကို မခြဲရင္ ေကာင္းတာလည္းျဖစ္ႏိုင္တယ္။ မေကာင္းတာလည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕အူအတက္ေရာင္တာမွာ လည္း Type ေတြက အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။

(၁) Catarnal Type မွာေတာ့ နည္းနည္းေလးေရာင္ျပီး အနည္းငယ္ Partially ပိတ္ေနပါတယ္။ Catarnal နာတာလည္း သိပ္အဆိုးၾကီး မဟုတ္ပါဘူး။ Type အေနနဲ႕ မပိတ္ဆို႕ေနတဲ့ Non Obstructive အမ်ိဳးအ စားျဖစ္လာတယ္။

(၂) Obstructed Type မွာေတာ့ ပိတ္တဲ့ဟာေတြက Faeces တို႕၊ စျမင္းတံုးေတြ၊ ေနာက္ မာလကာ သီးအေစ့ေတြ၊ ဆီးေစ့ေတြျဖစ္ပါ တယ္။ ဒါေတြနဲ႕ မပိတ္ရင္ေတာင္မွ အဲဒီ Appendix မွာရွိတဲ့ Lyphoid Follicles ၾကီးလာျပီး ပိတ္တတ္ပါတယ္။

အဲဒီေတာ့ အူအတက္ၾကြက္သားေတြက ညႇစ္ရတယ္။ ညႇစ္ရတဲ့အခါက်ေတာ့ တစ္ခ်က္တစ္ခ်က္ ပိုနာျပီး Complication ေတြလည္း ျဖစ္ တတ္တယ္။ ကံေကာင္းတဲ့လူနာေတြမွာ သူ႕ဘာသာ Resolve ျဖစ္ျပီး သူ႕ဟာသူေပ်ာက္သြားတယ္။ တကယ္လို႕ ေရာင္ျပီးပိတ္ေနရင္ ေတာ့ ဒီေရာင္တဲ့ဟာက ပိုပိုၾကီးလာျပီး အူအတက္ကိုသြားတဲ့ ေသြးေၾကာေလးေတြပါေရာင္ျပီးေတာ့ ေသြးခဲနဲ႕ ပိတ္သြားပါတယ္။

အဲဒီေသြးမစီးတဲ့အခါက်ေတာ့ ေရာင္ေနတဲ့အူအတက္က ပုပ္သြားတယ္။ ပုတ္ျပီးေတာ့မွာ ေပါက္ထြက္ သြားတယ္။ Burst Appendix ေပါ့။

အဲဒါဆိုရင္ အူအတက္ထဲမွာရွိတဲ့ ပိုးေတြ၊ မစင္ေတြက ၀မ္းဗိုက္ေခါင္းထဲပ်ံ႕ႏွံ႕ျပီး Peritonium ၀မ္းဗိုက္ အေျမႇးပါးပါ ေရာင္ရမ္းကာ ပိုးေတြ က ထုတ္ေပးတဲ့ အဆိပ္ေတြေၾကာင့္ ေသြးဆိပ္တတ္လာျပီး ဒုကၡေရာက္ တတ္ပါတယ္။

လူနာက Resistant ကိုယ္ခံအားေကာင္းတယ္၊ ေရာင္တဲ့အခ်ိန္မွာ ေဘးနားကအူေတြနဲ႕ Omentum လို႕ေခၚတဲ့ ၀မ္းတြင္းအဆီျပင္ေတြက လာေရာက္ဖံုးအုပ္တဲ့အခါက်ေတာ့ Appendicular Mass ျဖစ္သြား ပါတယ္။

Appendicular Mass ကေနျပီးေတာ့မွ ေဆးေတြေပးတဲ့အခါမွာ ေရာဂါေပ်ာက္ကင္းျပီး Resolve ရႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕က်ေတာ့ Appendicular Mass ကေနတစ္ဆင့္ ေပါက္ထြက္ျပီးေတာ့မွ ျပည္တည္နာ ျဖစ္သြားတယ္။

ျပည္တည္တာ ျဖစ္လာျပီဆိုရင္ေတာ့ အဖ်ားကလည္း ပိုတက္လာတယ္။ Mass ကလည္းပဲ ပိုျပီးေတာ့ နာလာတယ္။ အဲဒီအခါမွာ သမားေတာ္အေနနဲ႕ လူနာရဲ႕အေျခအေနကို ၾကည့္ရပါတယ္။

ဒီမွာလည္း ကြၽန္ေတာ္တို႕က Two Schools of Thought ေပါ့။ အယူအဆႏွစ္မ်ိဳးရွိတယ္။ မခြဲသင့္ေသးတဲ့ အေျခအေနနဲ႕ ခြဲသင့္ျပီဆိုတဲ့ အေျခအေန ႏွစ္မ်ိဳးပါပဲ။

Caurse and Complication ေရာဂါအေျခအေနနဲ႕ ေျပာမယ္ဆိုရင္ -

နံပါတ္(၁)က ေရာဂါေပ်ာက္ကင္းျပီး ေကာင္းသြားႏိုင္တယ္။

နံပါတ္(၂)က ေပါက္ကြဲ Burst ျဖစ္သြားႏိုင္တယ္။

နံပါတ္(၃)က Mass အလံုးအက်ိတ္ ျဖစ္သြားႏိုင္တယ္။

နံပါတ္(၄)က Abscess ျပည္တည္နာျဖစ္ႏိုင္တယ္။

နံပါတ္(၅) ကေတာ့ လူကို ဒုကၡအမ်ားၾကီးေပးႏိုင္တဲ့ အေျခအေနလို႕ပဲေျပာလိုက္ပါရေစ။

ဒါေၾကာင့္ ေစာစီးစြာ ခြဲစိတ္ကုသလိုက္တာ အေကာင္းဆံုးပါပဲလို႕ ေျပာလိုပါတယ္။

ကြၽန္ေတာ္ေျပာခ်င္တာ ေနာက္တစ္မ်ိဳးကေတာ့ မာလကာေစ့ေတြ၊ ခရမ္းခ်ဥ္သီးအေစ့၊ ငရုတ္သီးေျခာက္ အေစ့ ဒါေတြေၾကာင့္ Appendicitis ျဖစ္တတ္တယ္ဆိုတာကိုေတာ့ ကြၽန္ေတာ္ ေျပာပါရေစဦး။

Appendicitis မျဖစ္ေအာင္ေတာ့ ထူးျခားတဲ့ ကာကြယ္နည္း သီးသန္႕မရွိပါဘူး။ ၀မ္းခ်ဳပ္မခံဘူး။ အေစ့ပါတဲ့ မာလကာသီး၊ ဆီးသီး စတာေတြကို မစားရဘူး။

Viral Infection ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ေရာဂါေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ ကုသေပးရင္ေတာ့ ထိုက္သင့္သေလာက္ အျဖစ္ႏႈန္း ေလ်ာ့သြားႏိုင္ပါတယ္။

Appendicitis မျဖစ္ေအာင္ အခုနတုန္းက မာလကာသီးက အေစ့ေတြ၊ ဆီးေစ့ေတြပါေအာင္ မစားေတာ့ ဘူးဆိုရင္ေတာ့ အဲဒီဟာေတြ ေၾကာင့္ျဖစ္မယ့္ လူနာေတြအတြက္ေတာ့ ကာကြယ္လို႕ရမွာျဖစ္ပါတယ္။
တခ်ိဳ႕ Viral Infection ျဖစ္တဲ့ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါ (Dengue Virus) ဆိုတာေတြမွာလည္း အူအတက္ အနည္းငယ္ေရာင္ေနတတ္ ပါတယ္။ သတိထားသင့္တဲ့ ကိစၥတစ္ရပ္ပါပဲ။

လူေတြအမ်ားဆံုးသိလိုတဲ့ အေၾကာင္းတစ္ရပ္ကေတာ့ Appendix က ခႏၶာကိုယ္အတြ႕္ သိပ္မလိုအပ္ဘူး။ အဲဒါေၾကာင့္ Appendicitis မျဖစ္ခင္ တခ်ိဳ႕ကလည္း ၾကိဳျပီးေတာ့ ခြဲသင့္တယ္ေပါ့။ အခုေနာက္ပိုင္း က်ေတာ့လည္း Appendix ကမလုိအပ္ဘူးရယ္ မဟုတ္ဘူးေပါ့။ သူက Micro Organism ေတြ ခုိေအာင္းလို႕ရတယ္။

ဒီ Organism ေတြက အူလမ္းေၾကာင္းအတြက္ အက်ိဳးျပဳတယ္။ ေနာက္ျပီးေတာ့ ခႏၶာကိုယ္အတြက္ လိုအပ္ တဲ့အရာတစ္ခုအေနနဲ႕ျဖစ္လာေတာ့ ကြၽန္ေတာ့္အေနနဲ႕ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းေျပာရမယ္ဆိုရင္ Appendix က သိပ္ျပီးေတာ့ Essential ေတာ့မဟုတ္ပါဘူး။ လူေတြမွာလည္း (၁၀၀)မွာ Appendicitis က ျဖစ္မယ္ဆိုရင္ လည္း ေလး၊ငါးေယာက္ေပါ့။ ေလး၊ငါးေယာက္အတြက္ က်န္ခဲ့တဲ့ (၉၀)ေက်ာ္က ခြဲခံရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ မသင့္ဘူးလို႕ ထင္တယ္ေလ။

ဘယ္လိုလူမ်ိဳးေတြမွာ အၾကံျပဳႏိုင္မလဲဆိုရင္ ဥပမာ တခ်ိဳ႕ခရီးေ၀းသြားရမယ္။ Medical Facility ကမရွိ ဘူး။ ေတာေတြဘာေတြမွာ အလုပ္သြားလုပ္ရတယ္။ မိုင္းေတြဘာေတြ သြားရွာရတဲ့ မိုင္းလုပ္တဲ့လူေတြက သြားေရးလာေရး ခက္ခဲတယ္။ ဒီဟာမ်ိဳးေတြမွာေတာ့ လူနာရဲ႕ဆႏၵရွိရင္ေတာ့ လုပ္ေပး၊ ခြဲေပးသင့္ပါတယ္။

စာဖတ္ပရိသတ္ေတြကို အၾကံျပဳေျပာၾကားခ်င္တာကေတာ့ Acute Abdomen ဆိုတာဟာ လူေတြ႕ရဲ႕အ သက္ကိုပါ အႏၲ ရာယ္ေပးႏိုင္ ပါတယ္။ ဒါနံပါတ္(၁)အခ်က္ေပါ့။

နံပါတ္(၂)ကေတာ့ Acute Abdomen ျဖစ္ႏိုင္ တဲ့ Causes ေတြ ကလည္း အမ်ားၾကီးရွိတာေၾကာင့္ တိတိက်က် ဘာေၾကာင့္နာ တယ္ဆိုတာ မေျပာႏိုင္ပါ ဘူး။ ေရာဂါအဆင့္ဆင့္ အေျခအေန နဲ႕ စမ္းသပ္ပံုကို ေျပာပါရေစ။

(၁) ဗိုက္နာတဲ့အခါ အသာဖိၾကည့္ပါ။ ဖိၾကည့္လိုက္လို႕ နာတာက အဖိကိုခံႏိုင္တယ္၊ ဖိထားရင္ သက္သာ တယ္ဆိုရင္ သိပ္အေရးမၾကီး ပါဘူး။

(၂) ဒါေပမဲ့ ဗိုက္နာျခင္းက ျပင္းထန္မယ္၊ စဥ္ဆက္မျပတ္ နာက်င္မႈျဖစ္မယ္၊ အသက္ရွဴရင္ လူနာက ရင္ဘတ္နဲ႕ရွဴျပီး ၀မ္းဗိုက္မွာ တင္း မာမယ္၊ အသက္ရွဴတဲ့အခါ ဗိုက္က မလႈပ္ရွားဘူး၊ ဗိုက္ကို လက္ဖ၀ါး နဲ႕စမ္းသပ္ရင္ အထိမခံႏိုင္ဘဲ နာက်င္မယ္ဆိုပါက ျဖစ္ႏိုင္ရင္ ေဆးရံု ကို အျမန္ျပဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္လို႕ ကြၽန္ေတာ္ အူအတက္ေရာင္ေရာဂါအေၾကာင္း ေျပာၾကားျခင္းကို နိဂံုးခ်ဳပ္လိုက္ရပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအာင္ခင္ဆင့္